Cerkiew
w Polanie, położona jest nieopodal trasy obwodnicy bieszczadzkiej. Cerkiew znajduje się na Szlaku Architektury Drewnianej.
Historia
Świątynia datowana jest umownie na rok 1790.
A to oznacza, że jest najstarszą zachowaną cerkwią
w Bieszczadach. Jej kolatorem był Wawrzyniec Górski. Miejscowa tradycja głosi, iż wzniesiona została na przełomie XVI
i XVII wieku jako kaplica dworska właścicieli ziem, którymi byli wówczas Urbańscy.
W roku 1780 ukończono budowę nieistniejącego obecnie kościoła rzymskokatolickiego
w Polanie (parafię rzymskokatolicką założył
w roku 1447 Franciszek Urbański, łowczy podolski oraz jego krewny
- podczaszy miednicki
- również Franciszek Urbański. Urbańscy mieli wówczas przekazać ową kaplicę Rusinom
w ramach podziękowania za pomoc
w pracach przy budowie kościoła. Taki bieg zdarzeń oznacza, że
w roku 1790 mogło nastąpić powtórne poświęcenie świątyni..
Krótką wzmiankę
o cerkwi można znaleźć
w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego
z 1880 roku (pisowania oryginalna):
"Parafia greckokatolicka ma drewnianą cerkiew (dyec. przemyska, dek. zatwarnicki)
i obejmuje Rosolin, Serednie Małe
i Wydrne z 832 dusz.
Uposażenie proboszcza gr.kat. składa się
z 80 mr. roli
i 30 mr. łąk, prócz tego pobiera 213zł. dodatku do kongruy" (kongruy to uposażenie proboszcza, mr: mórg
- przyp. P.S.)
Podczas remontu
w roku 1922 nawa została wydłużono nawę, gdyż w praktyce okazała się za mała
w stosunku do liczby wiernych. Zachowała się poprzeczna belka
w połowie długości nawy, która pokazuje dokąd sięgała wcześniej, kończy się na niej gzyms przystropowy. Część dobudowana gzymsu nie posiada.
Po roku 1951 cerkiew używana była jako miejscowy magazyn zboża.
W 1968 roku ks. Poucha wystąpił do władz powiatu
o zgodę na przejęcie cerkwi do celów religinych dla obrządku rzymskiego. Otrzymał negatywną odpowiedź, jednak rok później, dzięki jego uporowi oraz grupie parafian została przekazana parafii rzymskokatolickiej. Od tego czasu funkcjonuje jako kościół. Początkowo filialny (parafia
w Czarnej) a od roku 1982 parafialny.
W tym czasie wstawiono, stojący do dziś, neogotycki ołtarz
z obrazem Przemienienia Pańskiego. Obraz jest współczesny. Końcem lat 80.XX w. cerkiew
o mało nie została zburzona. Ówczesny proboszcz planował dawną cerkiew rozebrać
a na placu wybudować nowy kościół. Członkom Bieszczadzkiego Oddziału TOnZ (między innymi) udało się przekonać księdza, że jest to ważny zabytek. Obecnie nowy kościół budowany jest obok..
Kolejny remont miał miejsce
w 1937 roku. Otynkowano wtedy wnętrze. Została również wykonana polichromia ornamentalno-figuralna autorstwa R. Konowalca. Polichromia na sklepieniu wyobraża Trójcę Świętą. Bóg Ojciec jako starzec
w trójkątnej aureoli, który trzyma berło
i jabłko. Po lewej Jezus Chrystus
z krzyżem a nad nimi Duch Św.
w postaci gołębia. Znajdują się tu również anioły
o trzech parach skrzydeł. Są to Serafiny
- anioły zajmujące najwyższe miejsce
w hierachii anielskiej, są aniołami miłości, światła
i ognia. Za belką poprzeczną znajduje się druga część polichromii, która przyjęła kształ krzyża przypominającego ukraiński haft krzyżykowy. Nad prezbiterium znajduje się scena pasyjna, która pierwotnie stanowiła zwieńczenie ikonostasu. Ikonostas znajdował się tu do ok. roku 1970.
Budowa
Cerkiew
w Polanie jest budowlą drewnianą, orientowaną,
o konstrukcji zrębowej
z belkami zrębu łączonymi na tzw. jaskółczy ogon, posadowioną na kamiennej podmurówce. Orientowanie cerkwi polega na skierowaniu prezbiterium (jako miejsca najświętszego)
w kierunku wschodnim. Zdecydowana większość bieszczadzkich cerkwi jest orientowana, gdyż zwyczaj ten był ściśle przestrzegany do XIXw. Budynek jest oszalowany pionowymi deskami na tzw. zakładkę. Zakrystia od strony północnej. Jest ona przykładem tzw. latynizacji styklu cerkiewnego.
Prezbiterium zamknięte trójbocznie, nawa szersza. Obiekt nie posiada babińca
- jest to cerkiew dwudzielna
a nawiązaniem do tej części świątyni jest niejako podwieszony
i oparty na dwóch kolumnach chór. Dwuspadowy dach kalenicowy zakończony jest trzema wieżyczkami
z latarniami (nawiązanie do trójdzielności cerkwi
w stylu bojkowskim jako podkreślenie, że jest to świątynia greckokatolicka, gdyż wizualnie przypominała zbudowany 10 lat wcześniej kościół), kryty blachą. Na zachodniej ścianie szczytowej pulpitowy daszek, natomiast nad nim okno zakończone łukiem.
W korpusie cerkwi znajdują się
4 okna oraz para okien
w prezbiterium. Strop świątyni kolebkowy, wykonany
z desek.
Nie zachowały się praktycznie żadne elementy dawnego wyposażenia. Kilka ikon
z cerkwi w Polanie znajduje się
w muzeach. W MBL w Sanoku zobaczyć można ikonę św. Mikołaja
z przełomu XVII/XVIIIw.
W Muzeum Narodowym
w Krakowie: Sąd Ostateczny
z XV wieku oraz śś. Jana
i Pawła z początku XVIIw. Na przycerkiewnym cmentarzu zachowało się kilka grobów.
Dodatkowe informacje
Życie cerkwi
w latach 1890
- 1938.
Liczba wiernych:
- 1890r. - 505
- 1918r. - 532
- 1938r. - 762
Parochami byli:
1890r. - ks. Mychaył Turjańskij
1918r. - ks. Petro Łuckyj
1938r. - p.o. parocha ks. Wołodymyr Wesełyj
Obok znajduje się drewniana dzwonnica, zbudowana na planie prostokąta
z 1922, w niej dzwon
z 1974. Konstrukcja szkieletowa, oszalowana, nakryta dachem namiotowym.
Zachowało się również kilka nagrobków na cmentarzu grzebalnym oraz siedem krzyży nagrobnych (po wschodniej stronie cerkwi, poza tym
w Polanie są jeszcze
2 cmentarze).
